22 APRIL 2006 – ALKMAAR/ZWOLLE – Het leek op een ontvoering, die 24e juli 1976. De prijsuitreiking van het IBM-schaaktoernooi in het Amsterdamse Alfa-hotel was nog maar net achter de rug, of de Russische grootmeester Victor Kortsjnoi dook in een voor het hotel wachtende auto en verdween in de nacht. Twee dagen later werd duidelijk dat hij genoeg had van zijn vaderland en was hij ondergedoken.

Twee mensen hebben een hoofdrol gespeeld bij de geruchtmakende ontsnapping van de Russische topschaker Viktor Kortsjnoi in 1976, die in Nederland onderdook. Eerst was er Walter Mooij uit Westzaan, die achter het stuur zat van de auto waarmee de Russische topschaker verdween. En vervolgens Janco Cnossen, toen hoofd vreemdelingenzaken in Zaanstad en nu wethouder voor ChristenUnie in Zwolle. Hij heeft er nooit over gesproken.

De ontsnapping van Victor de Verschrikkelijke kwam het afgelopen weekeinde ter sprake in Almelo, waar Kortsjnoi een nostalgische tweekamp speelde tegen zijn oude rivaal Jan Timman.

Walter Mooij leerde Kortsjnoi kennen in 1968 toen de Rus speelde op het Hoogoventoernooi. Ze raakten bevriend. Kortsjnoi voelde zich in de loop der jaren steeds meer tegengewerkt en geboycot door de Russische autoriteiten. Mooij: ‘Hij had het er geregeld over dat uitnodigingen voor de grote buitenlandse toernooien steeds aan zijn neus voorbijgingen.’

Onderduiken

Dat leidde er in 1976 toe dat Kortsjnoi een zwaar beroep deed op de vriendschap met Mooij. ‘Hij vroeg me of hij bij me kon onderduiken. Dat kon en wilde ik niet weigeren.’

Maar ook de Zwolse wethouder Janco Cnossen blijkt betrokken te zijn geweest bij de vlucht van Kortsjnoi. De grootmeester liet het afgelopen weekeinde na zijn tweekamp tegen Timman weten dat hij ‘Jan Knossen, een politieman uit Amsterdam’, nog eens zou willen ontmoeten, omdat hij hem sindsdien nooit meer had gezien.

Het geheugen van Kortsjnoi, inmiddels 75 jaar, liet hem enigszins in de steek. De man die hij bedoelde is namelijk Janco Cnossen en die woonde in 1976 in Zaandam. Verslaggevers van de Twentse Courant/Tubantie wisten de naam echter te herleiden naar Janco Cnossen.

De Zwolse wethouder herinnert zich de voormalige Rus nog heel goed en ook de gebeurtenissen van destijds kan hij nog tot in detail beschrijven. Hij vertelt het verhaal alsof hij dicteert uit een spannend jongensboek.

‘We kregen bij de politie het bericht dat hij in Westzaan was ondergedoken. De Russen zochten hem en dat was best angstig. Je moet je wel even voorstellen dat we het over een heel andere tijd hebben dan nu. Kortsjnoi had in Rusland toentertijd dezelfde status als Johan Cruijff bij ons. Kortsjnoi was het politieke systeem ontvlucht. Dat was ‘not done’ en zorgde dan ook voor veel commotie. Kortom, de Russen wilden hem terughalen. Eventueel met fysiek geweld. Zoiets is nu ondenkbaar, maar was toen de realiteit.’

 Behalve bij Walter Mooij sliep de schaker ook bij Cnossen in Zaandam. Cnossen, destijds al getrouwd en vader van een kind: ‘Maar dat zijn maar twee nachten geweest. Het was gewoon te link. Voor mij, maar ook voor Mooij. We hebben hem vervolgens ergens anders ondergebracht.’

Het was een spannende tijd. ‘Binnen het korps wist alleen de commissaris waar ik mee bezig was.’

Om eventuele achtervolgers die het op Kortsjnoi hadden voorzien, af te schudden maakt Cnossen gebruik van zijn kennis van de streek. ‘Ik reed steeds routes waarbij iedere achtervolger opviel.’

Cnossen voerde persoonlijk gesprekken met de vreemdelingendienst in Den Haag. Kortsjnoi ontving de B-status, dat gaf hem meer bewegingsvrijheid, maar politiek asiel kreeg hij niet.’ Uiteindelijk verhuisde de schaker naar Zwitserland, dat hem wel opnam.

Cnossen vindt het leuk dat de topschaker nu weer contact met hem wil. ‘Ik zal hem een mail sturen en wellicht zoek ik hem op in Zwitserland.’

Cnossen heeft de schaker overigens enkele jaren na zijn vlucht nog gezien. ‘Hij stond op een dag bij mij op de stoep met een boek van zijn hand en een fles korenwijn. Die fles heb ik altijd bewaard.’

http://www.destentor.nl/zwolle/article275505.ece