‘Ik kénde het woord genealogie nog niet eens!’

Johan Cnossen (FCO 7.5.4.1) uit Lemmer zet na 53 jaar een punt achter zijn periode als bestuurslid van de stichting Cnossen-Knossen. Ter gelegenheid van dit afscheid blikken we met Johan nog één keer terug op ruim een halve eeuw uitpluizen, vastleggen en administreren van onze familiehistorie. 

Vraag op een Nederlandse Cnossen-reünie naar ‘Johan Cnossen’ en je loopt de kans dat een groot deel van de aanwezige mannen zijn hand opsteekt: het is een populaire familienaam. Het scheidend bestuurslid werd dan ook wel ‘Jehan’ of ‘Johan Lemmer’ genoemd, dan wist je tenminste over wie het ging. Het zal met zijn achtergrond als leraar te maken hebben, dat Johan zélf juist feilloos namen en gezinssamenstellingen onthoudt. Zijn liefde voor en kennis van de historie betekent echter niet dat de inmiddels 88-jarige Johan zelf ook in het verleden leeft. Als één van de eerste bestuursleden ging hij over op ‘papierloze’ vergaderingen: de stukken stonden keurig op zijn iPad. Ook toen het bestuur tijdens de Covid19-crisis noodgedwongen overstapte op videovergaderingen, was Johan er vanachter de keukentafel steevast bij. 

Nieuwsgierig

Na ruim een halve eeuw stopt Johan met zijn actieve werk voor de stichting. Een aantal van de huidige bestuursleden was nog niet eens geboren toen Johan zijn klus oppakte. “In februari 1970 werd ik bestuurslid van de ‘vereniging Cnossen-Knossen’, later is het een stichting geworden”, vertelt Johan. “In oktober 1969 bezocht ik de allereerste Cnossen-reünie. Deze werd groots aangekondigd in de Friese kranten. Het was de enige manier om mensen er op attent te maken, want er was nog geen administratie zoals we die nu hebben. Ik interesseerde me toen al voor genealogie en stelde tijdens de reünie veel vragen over de familiehistorie. Ik was niet alleen nieuwsgierig, ik kon ook goed verbanden leggen. Dat viel op bij het bestuur en ze vroegen me erbij. Trouwens, ik kénde het woord genealogie toen nog niet eens, ik vond vooral de verhalen die mijn vader vertelde zo mooi!” 

Verhalen worden toneelstukken

Dat maakt gelijk duidelijk van wie Johan zijn vertelkunsten heeft geërfd. Zijn verhalen zijn vaak halve toneelstukken, compleet met gebaren, knipogen en veelal afgesloten met een daverende lachsalvo. Een gesprek met Johan is dan ook een feest. Tijdens het afscheidsinterview doet hij tot in detail uit de doeken hoe de familiehistorie in kaart werd gebracht, uiteraard inclusief prachtige anekdotes. “De eerste voorzitter ging op de fiets langs kerkhoven in Friesland om daar te speuren in het familieverleden. Dat tekende hij keurig op in een schriftje. Je kunt je de paniek voorstellen toen het schriftje kwijt was! We pakten telefoonboeken erbij om naamgenoten op te bellen en hun familiebanden in kaart te brengen. Als bestuursleden voor hun dagelijkse werk in een andere plaats kwamen, keken ze altijd even of er een Cnossen woonde en gingen dan gewoon er naar toe. Maar natuurlijk zijn er ook de toevallige ontmoetingen. Mijn zoon Willem moest zich laten keuren voor zijn vrachtwagenrijbewijs. Die keuringsarts komt de wachtkamer in en roept: ‘Willem Cnossen mag meekomen!’ Staat de wildvreemde man die naast mijn zoon zit ook op, het bleek gewoon een naamgenoot! Op die manier kom je langzaamaan toch aan je informatie. In het verleden hadden we ook veel vaker familiereünies, soms wel om de paar maanden. Dan vroegen we altijd: ‘Wie bent u precies?’. 

Op een gegeven moment hadden we zoveel informatie, dat we als bestuur zeiden: ‘Er moet maar eens een boek komen’. Maar ja, hoe zorg je dat al die familiegegevens overzichtelijk vastgelegd worden? De toenmalige secretaris gaf ons na een vergadering huiswerk mee. We moesten met een systeem komen om de familiebanden te archiveren. De volgende vergadering: niemand had iets gemaakt. En boos dat-ie was! Uiteindelijk hebben we gekozen voor een codesysteem dat je ook voor financiële administratie gebruikt. Later is dat wel aangepast, maar de basis werd daarmee gelegd.” 

Heldendaden en borrelglazen

Om de ‘saaie’ stamboomreeksen op te fleuren, moesten er uiteraard ook familieverhalen in het boek komen. “Met het verzamelen van de familiegegevens, kwamen natuurlijk ook de verhalen los. Dat ging bijvoorbeeld over heldendaden of mensen die het gemaakt hadden. Maar er gingen ook andere verhalen rond, bijvoorbeeld over familieleden die wel eens een borrel teveel dronken. Vaak kregen we te horen dat we alleen de positieve verhalen moesten opschrijven. Ooit zei er eens een: ‘Er zijn ook rare Cnossens, hoor!’ Prachtig, toch?” 

Gezamenlijke drijfveer

Het ordenen van de verzamelde gegevens was een enorme klus, die uiteindelijk vijftien jaar duurde.  De laatste anderhalf jaar bracht Johan samen met Foeke, het bestuurslid dat afgelopen september tot erelid werd benoemd, alles in kaart. Samen spitten ze telefoonboeken door en verzamelden rouw- en trouwadvertenties uit de kranten. Op familiebijeenkomsten werd de bezoekers op het hart gedrukt om mutaties door te geven. “Het was een mooie tijd en ook echt een speerpunt van de stichting. Officiële vergaderingen hadden we niet vaak, we waren gewoon bij elkaar in de woonkamer bezig. We hadden een goede band, omdat er een gezamenlijke drijfveer was. We waren én zijn trots op onze historie.” Die constatering ontlokt Johan gelijk een mooie anekdote. “We hadden net briefpapier met het familiewapen erop laten drukken. Een familielid wilde het persé hebben. Het bleek dat ze een brief op poten naar de burgemeester moest schrijven en hoopte dat het familiewapen haar woorden extra kracht zouden bijzetten. ‘Dan weet-ie gelijk wie hij voor zich heeft’, brieste ze!”

Trots

De presentatie van het eerste Cnossen-Knossen boek in 1988 is voor Johan het grootste hoogtepunt in ruim een halve eeuw bestuurswerk. “De familie kwam van heinde en verre naar Hommerts, zelfs vanuit de Verenigde Staten, Israël en Spanje. Het was zó druk in het dorp dat de politie het verkeer moest komen regelen. De inwoners van Hommerts hadden er zo hun bedenkingen bij. ‘Kinst wol sjen dat se hjir eartiids foar master opsloegen, se hawwe no alwer de hiele dyk yn beslach.’* Dat zegt genoeg over hoe trots we zijn op onze achternaam én onze historie!

*vertaling: Je kunt wel zien dat ze hier vroeger de baas speelden, ze houden nu al weer de hele weg bezet.